Nowe obowiązki i prawa uczniów od 1 stycznia 2026 – zmiany w Prawie oświatowym. [PROJEKT MEN z 8 lipca 2025 r.]

• Otwarty katalog praw i wolności uczniowskich
• Zamknięty katalog obowiązków ucznia
• Zamknięty katalog kar dla uczniów
• Zmiany w frekwencji uczniów
• Kiedy zmiany wejdą w życie?

We wtorek, 8 lipca 2025 r. do uzgodnień, konsultacji publicznych oraz opiniowania trafił projekt nowelizacji ustawy Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (Nr w wykazie prac LiP RM UD222). Sprawdź, co dokładnie się zmieni i jak wpłynie to na funkcjonowanie szkół.

Autopromocja

Otwarty katalog praw i wolności uczniowskich

Nowela, jak już wyżej zostało wspomniane, zakłada wprowadzenie m.in. otwartego katalogu praw i wolności uczniowskich. Proponowany otwarty katalog praw i wolności uczniowskich zawiera następujące prawa ucznia do:

1. poszanowania jego godności oraz praw i wolności z niej wynikających;
2. równego traktowania z innymi uczniami;
3. rzetelnego nauczania i wychowania;
4. poszanowania jego prywatności, w tym do:
5. 1. ochrony danych osobowych,
   2. ochrony informacji medycznej,
   3. ochrony wizerunku; wizerunek ucznia nie może być utrwalany ani rozpowszechniany bez jego zgody, a w przypadku ucznia niepełnoletniego – również bez zgody jego rodziców,
   4. zachowania tajemnicy komunikowania się;
5. posiadania na terenie szkoły podstawowej, szkoły ponadpodstawowej, szkoły artystycznej lub placówki, o której mowa w art. 2 pkt 3, 4 i 6–8, przedmiotów osobistych przy sobie lub przechowywania tych przedmiotów w miejscu do tego przeznaczonym, w sposób określony w statucie tej szkoły lub placówki; przedmioty osobiste nie mogą być odebrane uczniowi, z wyjątkiem przedmiotów, których posiadanie zagraża bezpieczeństwu osób przebywających w tej szkole lub placówce lub które naruszają zasady bezpieczeństwa obowiązujące w tej szkole lub placówce;
6. kształtowania własnego stroju i wyglądu, z uwzględnieniem art. 42b ust. 1 pkt 4 i 5;
7. ochrony praw autorskich własnych utworów na zasadach określonych w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2025 r. poz. 24) oraz ochrony przysługującej twórcy wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego oraz topografii układu scalonego na zasadach określonych w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2023 r. poz. 1170);
8. rozwoju własnych zainteresowań i uzdolnień, w tym do brania udziału w konkursach, olimpiadach i turniejach oraz innych formach współzawodnictwa i prezentacji osiągnięć uczniów;
9. zachowania odpowiednich proporcji między wysiłkiem szkolnym a czasem wolnym i rozwojem własnych zainteresowań;
10. uzyskania pomocy materialnej na zasadach określonych w rozdziale 8a ustawy o systemie oświaty;
11. bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki w szkole podstawowej, szkole ponadpodstawowej, szkole artystycznej lub placówce, której mowa w art. 2 pkt 3, 4 i 6–8, oraz w trakcie zajęć organizowanych przez tę szkołę lub placówkę poza jej terenem;
12. informacji dotyczących procesu nauczania i wychowania, które jest realizowane w szczególności przez:
13. 1. publikowanie przez szkoły podstawowe, szkoły ponadpodstawowe, szkoły artystyczne lub placówki, o których mowa w art. 2 pkt 3, 4 i 6–8, objęte obowiązkiem prowadzenia Biuletynu Informacji Publicznej, o którym mowa w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2022 r. poz. 902), w Biuletynie Informacji Publicznej:
    2. 1. statutu szkoły lub placówki, w wersji opracowanej jako tekst ujednolicony, uchwał zmieniających jego treść oraz wniesionych projektów jego zmiany,
       2. zanonimizowanych uchwał, zarządzeń, regulaminów i innych wewnętrznych aktów prawnych wydanych przez organy szkoły lub placówki,
       3. tygodniowego rozkładu zajęć, o którym mowa w art. 110 ust. 4,
    2. zapewnienie przez szkołę podstawową, szkołę ponadpodstawową, szkołę artystyczną lub placówkę, o której mowa w art. 2 pkt 3, 4 i 6–8, możliwości zapoznawania się ze szkolnym zestawem programów nauczania, o którym mowa w art. 22a ust. 7 ustawy o systemie oświaty;
13. jawnego, sprawiedliwego i umotywowanego oceniania postępów w nauce i zachowania ucznia;
14. kontaktowania się ze szkołą podstawową, szkołą ponadpodstawową, szkołą artystyczną lub placówką, o której mowa w art. 2 pkt 3, 4 i 6–8, w dostępny dla niego sposób, określony w statucie tej szkoły lub placówki;
15. angażowania się w życie szkoły podstawowej, szkoły ponadpodstawowej, szkoły artystycznej lub placówki, o której mowa w art. 2 pkt 3, 4 i 6–8, w tym przez zaangażowanie w działalność organów samorządu uczniowskiego lub udział w działalności kulturalnej, w tym wydawniczej, oświatowej, sportowej i rozrywkowej samorządu uczniowskiego;
16. wyboru członków organów samorządu uczniowskiego oraz opiekuna samorządu uczniowskiego zgodnie z art. 85 ust. 3;
17. wyboru członków rady szkoły lub placówki zgodnie z art. 81 ust. 6;
18. składania skarg i wniosków we wszelkich sprawach związanych z działalnością szkoły podstawowej, szkoły ponadpodstawowej, szkoły artystycznej lub placówki, o której mowa w art. 2 pkt 3, 4 i 6–8, a także w interesie własnym lub na rzecz innego członka społeczności szkolnej za jego zgodą; uczeń nie może być narażony ze strony organów szkoły lub placówki oraz jej pracowników na jakikolwiek uszczerbek lub zarzut z powodu złożenia skargi lub wniosku, lub z powodu dostarczenia materiału do publikacji o znamionach skargi lub wniosku, jeżeli działał w granicach prawem dozwolonych.

Do tego uczniowi przysługiwać będzie wolność:

1. od wszelkich form przemocy, w tym przemocy psychicznej;
2. od dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu, w szczególności ze względu na: płeć, wiek, wygląd, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, pochodzenie etniczne, wyznanie albo jego brak i orientację seksualną;
3. sumienia, wyznania i światopoglądu; szkoła lub placówka nie może zakazać uczniowi udziału w praktykach religijnych ani zmuszać ucznia do uczestniczenia w praktykach religijnych;
4. słowa i uzewnętrzniania przekonań.

Zamknięty katalog obowiązków ucznia

Projekt zakłada także ustawowy zamknięty katalog obowiązków ucznia. Uczniowie będą mieli obowiązek:

Autopromocja

Arkusze maturalne Matura 2025 Matematyka
Zakres podstawowy

Sprawdź

1. przestrzegać przepisów prawa regulujących pracę i organizację tej szkoły lub placówki, w szczególności aktów prawa powszechnie obowiązującego, statutu tej szkoły lub placówki i innych wewnętrznych aktów prawnych obowiązujących w tej szkole lub placówce;
2. szanować prawa i wolności pozostałych członków społeczności szkolnej oraz innych osób przebywających w szkole lub placówce;
3. zachowywać się zgodnie z ogólnie przyjętymi normami społecznymi podczas zajęć organizowanych na terenie tej szkoły lub placówki i poza nim, przerw w zajęciach, uroczystości, imprez oraz wyjść grupowych i wycieczek;
4. ubierać się zgodnie z ogólnie przyjętymi normami społecznymi, a w przypadku, o którym mowa w art. 100, nosić na terenie szkoły lub placówki jednolity strój; noszenie stroju nawołującego do nienawiści, dyskryminującego, sprzecznego z przepisami prawa lub stwarzającego zagrożenie dla bezpieczeństwa innych osób przebywających w szkole lub placówce lub samego ucznia jest niedozwolone;
5. przestrzegać określonych w statucie tej szkoły lub placówki zasad regulujących strój i wygląd podczas zajęć edukacyjnych wychowania fizycznego oraz zajęć edukacyjnych odbywających się w warsztatach, laboratoriach i pracowniach szkolnych, zgodnych z ogólnie przyjętymi normami społecznymi oraz koniecznością zapewnienia uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków kształcenia, wychowania i opieki;
6. przestrzegać warunków wnoszenia na teren tej szkoły lub placówki telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych i korzystania z nich na terenie tej szkoły lub placówki albo zakazu wnoszenia na teren tej szkoły lub placówki telefonów komórkowych i innych urządzeń elektronicznych lub korzystania z nich na terenie tej szkoły lub placówki, określonych w statucie tej szkoły lub placówki;
7. zachowywać się wobec członków społeczności szkolnej i innych osób przebywających w szkole lub placówce zgodnie z ogólnie przyjętymi normami społecznymi oraz z szacunkiem i poszanowaniem ich godności osobistej;
8. uczęszczać na zajęcia edukacyjne; uczeń, a w przypadku ucznia niepełnoletniego – jego rodzice, usprawiedliwiają nieobecność ucznia na zajęciach edukacyjnych, podając jej powód; usprawiedliwienia nieobecności dokonuje się w terminie i formie określonych w statucie szkoły podstawowej, szkoły ponadpodstawowej, szkoły artystycznej lub placówki , o której mowa w art. 2 pkt 3, 4 i 6–8;
9. przygotowywać się do zajęć edukacyjnych oraz przystępować do form sprawdzania osiągnięć edukacyjnych;
10. szanować prawa autorskie cudzych utworów.

Zamknięty katalog kar dla uczniów

W projekcie znalazł się także zamknięty katalog kar dla uczniów oraz procedury ich wymierzania. W projekcie znajdują się następujące kary:

1. upomnienie pisemne;
2. nagana pisemna;
3. nagana pisemna z ostrzeżeniem, że w razie popełnienia kolejnego deliktu zostaną wymierzone kary z pkt 4 lub 5;
4. w przypadku uczniów objętych obowiązkiem szkolnym – zwrócenie się z wnioskiem o przeniesienie do innej szkoły (z zastrzeżeniem szkół artystycznych, z których może, zgodnie z art. 68 ust. 3a ustawy – Prawo oświatowe, dojść do skreślenia z listy uczniów osoby objętej obowiązkiem szkolnym);
5. w przypadku uczniów nieobjętych obowiązkiem szkolnym – skreślenie z listy uczniów.

Zmiany w frekwencji uczniów

Projekt zakłada także zmiany dotyczące frekwencji oraz nieobecności nieusprawiedliwionych. Przez to, że nowelizacja przewiduje dopisanie do katalogu obowiązków uczniowskich zapisu o konieczności regularnego uczęszczania na zajęcia edukacyjne, obecność na lekcjach będzie nie tylko wymogiem praktycznym, ale też formalnym obowiązkiem prawnym.

W ocenie MEN, próg 50 proc. nieusprawiedliwionych nieobecności jest zbyt wysoki jako podstawa do uznania, że obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny lub obowiązek nauki nie jest wypełniany albo jako podstawa do nieklasyfikowania ucznia w sytuacji, gdy brak jest podstaw do ustalenia oceny śródrocznej lub rocznej.

Projektowana nowelizacja zakłada zmianę dotyczącą art. 42 ust. 2 ustawy - Prawo oświatowe. Jako niespełnianie obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki będzie należało rozumieć albo nieusprawiedliwioną nieobecność na co najmniej 50 proc. dni zajęć w okresie jednego miesiąca, albo na co najmniej 25 proc. dni zajęć w okresie całego roku szkolnego.

Zgodnie z projektem nowelizacji ustawy Prawo oświatowe, uczeń może zostać uznany za niespełniającego obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, jeśli:

• w ciągu jednego miesiąca opuści nieusprawiedliwienie co najmniej 50% zajęć, lub
• w ciągu całego roku szkolnego – co najmniej 25%.

Zmiana granicy nieusprawiedliwionych nieobecności z 50 proc. do 25 proc. nastąpić ma także w przypadku klasyfikowania ucznia. Chodzi o zmiany w art. 44k ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty.

Ponadto, nowela zakłada także powołanie Krajowego Rzecznika Praw Uczniowskich, Wojewódzkich Rzeczników Praw Uczniowskich, Gminnych i Powiatowych Rzeczników Praw Uczniowskich oraz Szkolnych Rzeczników Praw Uczniowskich. W projekcie znalazła się także definicja "społeczności szkolnej", w której skład wchodzić będą nauczyciele, uczniowie oraz rodzice.

Kiedy zmiany wejdą w życie?

Projekt zakłada wejście w życie przepisów z dniem 1 stycznia 2026 r. Jednakże, przepisy o Krajowym Rzeczniku Praw Ucznia mają wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy. Za projekt odpowiedzialne jest Ministerstwo Edukacji Narodowej.