IBE proponuje wprowadzenie „pracy własnej ucznia”. Nowa kategoria dydaktyczna może zastąpić tradycyjne prace domowe

• Zlecenie z Ministerstwa Edukacji Narodowej i efekt wielomiesięcznych analiz
• „Praca własna” zamiast obowiązkowych zadań domowych
• Prace własne dostosowane do wieku i możliwości ucznia
• Nowe obowiązki szkół: limity, koordynacja i zasady w statucie
• Efekty dotychczasowych zmian: mniej stresu, ale i niższa motywacja
• Czy rekomendacje IBE mogą wpłynąć na prawo oświatowe?
• Nowe podejście do edukacji – większa autonomia ucznia

Zlecenie z Ministerstwa Edukacji Narodowej i efekt wielomiesięcznych analiz

Na prośbę minister edukacji Barbary Nowackiej, Instytut Badań Edukacyjnych – Państwowy Instytut Badawczy (IBE PIB) przygotował analizę skutków obowiązujących od 1 kwietnia 2024 r. przepisów ograniczających zadawanie prac domowych w szkołach podstawowych.

Zespół ekspertów działający w IBE od czerwca opracował raport na podstawie badań wśród nauczycieli i dyrektorów szkół. Na tej podstawie powstały rekomendacje zmian w rozporządzeniu w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, które zostały przekazane do Ministerstwa Edukacji Narodowej.

„Praca własna” zamiast obowiązkowych zadań domowych

Najważniejszą propozycją IBE jest wprowadzenie do ustawy Prawo oświatowe nowego pojęcia: „pracy własnej uczennicy lub ucznia”.

Definicja ta opisuje zadania pisemne, praktyczno-techniczne lub poznawcze, które nauczyciel może zlecić uczniowi do samodzielnego wykonania po zajęciach – we własnym tempie i przy użyciu wybranych metod. Celem takich działań miałoby być utrwalanie i rozwijanie treści realizowanych na lekcji, bez wprowadzania nowego materiału.

Prace własne byłyby dobrowolne i niepodlegające ocenie stopniowej. Zamiast oceny uczeń otrzymałby informację zwrotną zawierającą wskazanie mocnych stron, obszarów wymagających poprawy oraz sugestii dalszego rozwoju.

Prace własne dostosowane do wieku i możliwości ucznia

Zgodnie z rekomendacjami, prace własne powinny być projektowane w sposób:

• umożliwiający samodzielne wykonanie przez ucznia,
• ograniczający konieczność pomocy ze strony rodziców,
• dopuszczający korzystanie z narzędzi cyfrowych i sztucznej inteligencji – jako wsparcia, nie zastępstwa pracy ucznia,
• dający możliwość wyboru stopnia trudności i formy prezentacji efektów.

W klasach I–III zadania miałyby pojawiać się wyjątkowo – głównie w formie krótkich, twórczych ćwiczeń usprawniających motorykę małą.

W klasach IV–VIII prace własne mogłyby być zlecane częściej, ale nadal jako forma nieobowiązkowa. Nie powinny być zadawane w czasie świąt, ferii i dni wolnych od nauki.

Nowe obowiązki szkół: limity, koordynacja i zasady w statucie

Instytut rekomenduje, by każda szkoła podstawowa miała obowiązek określenia w statucie zasad dotyczących zadań własnych.

Dotyczyłoby to m.in.:

• limitu liczby prac możliwych do zadania w danym tygodniu,
• sposobu koordynacji terminów zadań między nauczycielami,
• form i terminów udzielania informacji zwrotnej,
• zapewnienia przejrzystości harmonogramu zadań w szkolnych systemach elektronicznych.

Efekty dotychczasowych zmian: mniej stresu, ale i niższa motywacja

Z raportu IBE wynika, że ograniczenie prac domowych przyniosło pozytywne skutki dla samopoczucia uczniów:

• ponad 60% dyrektorów i 50% nauczycieli zauważyło, że dzieci mają więcej czasu na odpoczynek,
• 52% nauczycieli uznało, że zmniejszyło się obciążenie uczniów obowiązkami szkolnymi,
• 41% dyrektorów szkół podstawowych wskazało na redukcję stresu wśród uczniów klas IV–VIII.

Jednocześnie 2/3 nauczycieli zwróciło uwagę na spadek motywacji uczniów do nauki i ich samodzielności, a 80% przyznało, że rzadko sprawdza powierzone prace domowe.

Co istotne, brak tradycyjnych prac domowych nie wpłynął negatywnie na wyniki egzaminu ósmoklasisty.

Czy rekomendacje IBE mogą wpłynąć na prawo oświatowe?

Rekomendacje IBE PIB nie mają charakteru wiążącego, ale stanowią merytoryczną podstawę do ewentualnej nowelizacji rozporządzenia MEN lub ustawy Prawo oświatowe.

Ministerstwo Edukacji Narodowej może uwzględnić te propozycje w procesie legislacyjnym, szczególnie że raport został przygotowany na bezpośrednie zlecenie resortu.

Jeśli postulaty IBE zostaną przyjęte, „praca własna” stanie się nową, ustawowo zdefiniowaną kategorią dydaktyczną, która ureguluje sposób zadawania i oceniania zadań domowych w szkołach podstawowych.

Nowe podejście do edukacji – większa autonomia ucznia

Wprowadzenie pojęcia „pracy własnej” może oznaczać systemową zmianę filozofii nauczania – z obowiązkowego odrabiania zadań domowych na rzecz dobrowolnego, twórczego uczenia się.

Zadania mają sprzyjać samodzielności, refleksji i wewnętrznej motywacji uczniów, a także promować etyczne korzystanie z wiedzy, w tym z nowych technologii.